بیماری های خونی (Hematologic disease) شامل مجموعه گسترده‌ای از اختلالات هستند که بر ساختار، عملکرد و ترکیب خون تأثیر می‌گذارند. این بیماری‌ها شامل عفونت‌های خونی، بیماریهای پلاسمایی، بیماریهای سلول‌های خونی و اختلالات انعقادی هستند. برخی از اصطلاحات پزشکی مرتبط با بیماریهای خونی عبارتند از:
انواع بیماری های خونی
بیماری های مربوط به گلبول قرمز
علائم بیماری های خونی
علائم بیماری های خونی در کودکان
بیماری های خونی در کودکان ممکن است شامل بیماری های مختلفی باشد که به صورت مادرزادی یا اکتسابی (به دلیل عفونت یا سایر عوامل) رخ می دهند. کم خونی کودکان یکی از بیماری‌ها است. برخی از علائم شایع بیماری های خونی در کودکان عبارتند از:
- خستگی و ضعف بیش از حد
- بی حالی و کاهش اشتها
- تنگی نفس و سرفه
- اری دید و افت دید در شب
- سردرد و درد سینه
- ورم در ناحیه شکم و پاها
اگر شما به هر یک از این علائم در کودک خود مشاهده کردید، بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید تا علت آن را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.
آزمایش سرطان خون (لوسمی)
تشخیص لوسمی ممکن است بر اساس نتایج این آزمایش‌ها و علائم بالینی صورت گیرد. درمان لوسمی شامل مراقبت‌های پزشکی، شیمی درمانی، ترانسفوزیون خون و در برخی موارد جراحی است. آزمایش‌هایی برای تشخیص لوسمی یا سرطان خون وجود دارد. برخی از این آزمایش‌ها شامل:
آزمایش CBC
آزمایش فلوسایتومتری
این آزمایش برای شناسایی سلول‌های خونی مختلف در نمونه خون استفاده می‌شود. با استفاده از این آزمایش، تعداد و نوع سلول های خونی را به وسیله دستگاه های فوق پیشرفته شناسایی می‌کنند.
آزمایش بیوپسی استخوان
این آزمایش شامل گرفتن نمونه مغز استخوان است. این نمونه بافتی در طول یک فرآیند جراحی کوچک به بیمار گرفته می‌شود و سپس تحت میکروسکوپ بررسی می‌شود.
آزمایش‌هایی مانند آزمایشDNA برای تشخیص لوسمی نیز وجود دارند که به تشخیص DNA شاخص این بیماری کمک می‌کند.
لنفوم
لنفوم یا سرطان لنفوماتیک یک نوع سرطان خونی است که بیشتر در بافت‌های لنفوئیدی (مانند غدد لنفاوی، طحال، و تومورهای لنفوئیدی در دیگر اندام‌ها) رخ می‌دهد. در این بیماری، سلول‌های لنفوسیت، سلول‌هایی که وظیفه مبارزه با عفونت و بیماری را دارند، ناهنجار و نامتعادل می‌شوند و سرانجام به شکل تومورهای خطرناک و نفوذ کننده به سایر اندام‌ها، تبدیل می‌شوند.
لنفوم به دو دسته تقسیم می‌شود: هوچکین و غیرهوچکین. در لنفوم هوچکین، سلول‌های لنفوییدی انحصاری و با مشخصات خاصی در تومور وجود دارند، در حالی که در لنفوم غیرهوچکین، سلول‌های توموری هیچ مشخصه قابل مشاهده‌ای ندارند.
علایم و نشانه‌های لنفوم ممکن است شامل زیاد شدن حجم گره‌های لنفوییدی، تغییرات وزن، تب و عفونت مکرر باشد. درمان لنفوم شامل مراقبت‌های پزشکی، شیمی درمانی، ترانسفوزیون خون و در برخی موارد جراحی است.
تشخیص بیماریهای مربوط به پلاکت خون
پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها، سلول‌های خونی هستند که در فرایند تشکیل لخته خونی نقش دارند. بیماریهای مربوط به پلاکت خون می‌تواند مانند بیماریهای مربوط به سایر اجزای خون شامل اختلال در تولید، اختلال در عملکرد و یا هر دو باشد. برای تشخیص بیماریهای مربوط به پلاکت خون، پزشک معمولاً از طریق معاینه بالینی، آزمایش خون، و سایر روش‌های تشخیصی دیگری، تشخیص را قطعی کرده و بیماری را تشخیص می‌دهد. آزمایش‌هایی که معمولاً برای تشخیص بیماریهای مربوط به پلاکت خون استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:
شمارش پلاکت‌ها
این آزمایش با شمارش تعداد پلاکت‌های خون برای تشخیص نوع بیماری و ارزیابی شدت آن انجام می‌شود. در این آزمایش تعداد پلاکت‌ها در یک واحد حجم خون شمارش می‌شود. پایین بودن تعداد پلاکت خون باعث بروز نوعی بیماری خونی به نام ترومبوسیتوپنی می شود.
مطالعه عملکرد پلاکت‌ها
در این آزمایش، نحوه رفتار و فعالیت پلاکت‌ها در دستگاه تشکیل لخته خون بررسی می‌شود. این آزمایش برای کمک به تعیین علت خونریزی بیش از حد یا به منظور تشخیص اختلال عملکرد پلاکت ها، مانیتورینگ وجود و اثربخشی داروهای ضد پلاکت و … انجام می شود.
مطالعه‌ی کمی و کیفی عوامل موثر بر تشکیل لخته خون
برخی از فاکتورهای موثر بر تشکیل لخته خون، شامل فاکتور فون ویلبراند، فاکتور ۸ انعقادی، پروتئین C و S، آنتی‌بادی‌ها و … هستند که بررسی آنها، برای تشخیص بیماریهای مربوط به پلاکت خون، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آزمایش انواع پلاکت‌ها
در این آزمایش پلاکت‌ها از نظر اندازه و شکل آنها بررسی می‌شود. آزمایش انواع پلاکت ها یکی از انواع آزمایش خون است برای تشخیص برخی بیماریهای مرتبط با پلاکت‌ها مانند ترومبوسیتوپنیک پورپورا و بعضی اختلالات ژنتیکی مورد استفاده قرار میگیرد.
آزمایش های نقص ایمنی
آزمایشهای نقص ایمنی به منظور تشخیص بیماری‌هایی که با کاهش عملکرد سیستم ایمنی همراه هستند، انجام می‌شود. برخی از مهمترین آزمایشهای نقص ایمنی عبارتند از:
آزمایش فلوسایتومتری
این آزمایش برای بررسی مولکول های سطح و داخل سلولی انجام میگیرد که بر اساس آن تعداد و انواع و عملکرد سلول های سیستم ایمنی مورد ارزیابی قرار میگیرند.
آزمایش رفع آنتی بادی
این آزمایش برای تشخیص بیماری‌هایی که با تولید آنتی بادی زیادی همراه هستند، مانند لوپوس، اسکلروز و آنمی ایمونوهمولیتیک، انجام می‌شود.
آزمایشهای پاسخ آلرژیک
این آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری‌هایی مانند آسم، آلرژی‌های موسمی و آلرژی‌های مواد غذایی انجام می‌شوند.
آزمایشهای تعیین سطح ایمونوگلوبولین
این آزمایش‌ها به منظور تشخیص بیماری‌هایی که با کاهش سطح ایمونوگلوبولین همراه هستند، انجام می‌شوند.
آزمایشهای پاسخ سلول ایمنی
این آزمایش‌ها شامل مطالعه پاسخ‌های سلولی برای سلول‌های پاتوژنیک مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها است. آزمایشهای پاسخ سلولی ایمنی مانند آزمایش تست پوستی و آزمایشهای نیمه اتوماتیک و اتوماتیک سلول‌های T و B را شامل می‌شوند.
آزمایشات مربوط به بیماری های خونی در آزمایشگاه رازی
آزمایشگاه‌های مختلفی در سراسر جهان، آزمایشهای مربوط به بیماری های خونی را انجام می‌دهند. آزمایشگاه‌های معتبر در ایران نیز انواع مختلفی از آزمایشهای مربوط به خون را انجام می‌دهند. آزمایشگاه رازی یکی از معتبرترین آزمایشگاه‌های غرب ایران در شهر سنندج است که در زمینه تشخیص بیماریهای خونی فعالیت می‌کند.
آیا بیماری های خون ژنتیکی است؟
بله، بیشتر بیماریهای خونی ژنتیکی هستند به عنوان مثال هموفیلی، بیماری ون ویلبراند، نقص ماهیچه ای و تالاسمی. این بیماری‌ها معمولاً به علت خلل در ژنتیک (در DNA) ناشی از وراثت از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌شوند. بیماری فنیل کتونوری یکی دیگر از اختلالات ژنتیکی خون است که بدن در آن نمی تواند اسید آمینه فنیل آلانین را تجزیه کند. فنیل آلانین نوعی ماده سازنده پروتئین است که در بیشتر غذاهای حاوی پروتئین وجود دارد.
بیماری های خون چگونه تشخیص داده می شوند؟
بیماریهای خون معمولاً توسط پزشکان، پزشکان هماتولوژیست و متخصصان تشخیص داده می‌شوند. برای تشخیص بیماریهای خون، روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که به بیماری مورد بررسی و آزمایشات مختلفی که انجام می‌شود بستگی دارد. برخی از روش‌های تشخیص بیماریهای خون عبارتند از:
1. آزمایش خون: انجام آزمایشهای خونی مانند شمارش سلول‌های خونی، اندازه گیری سطوح هورمون‌ها و مواد شیمیایی مختلف در خون، تهیه اسمیر خون و انجام آنالیز‌های خونی مختلف.
2. بیوپسی: در برخی از موارد، برای بررسی دقیق تر بیماریهای خون، نمونه‌ای از بافت خون (نظیر نخاع) برای بیوپسی گرفته می‌شود.
3. آزمایشات مولکولی: بررسی ژنتیکی و بیوشیمیایی مولکول‌های خونی مانند تست‌های PCR و سیکل متاسازی (PCR) برای تشخیص بیماریهای خونی به کار می‌روند.